يبوست يكي از مشكلات شايع در ميان مردم است و معمولاً به دفع مدفوع سخت، نامنظم و ناكامل اطلاق مي شود. اگر تعداد اجابت مزاج كمتر از سه بار در هفته باشد، فرد مبتلا به يبوست و اگر كمتر از يك بار در هفته باشد، فرد مبتلا به يبوست شديد است.
ولي در نظر داشته باشيد تنها تعداد دفعات اجابت مزاج، ملاك تشخيص يبوست نيست. احساس پري در مقعد، تخليه‌ي ناكامل مدفوع و مدفوع سفت از ديگر علايم ابتلا به يبوست است. اگر اين مشكلات براي چندين هفته ادامه يابد، يبوست مزمن در نظر گرفته مي شود. كه در اين صورت ممكن است فرد در معرض عوارض يبوست مانند بواسير (هموروئيد) قرار گيرد.
با وجود اين‌كه يبوست يك بيماري و اختلال گوارشي شايع در نظر گرفته شده است اما بسياري از مردم به چشم بيماري به آن نگاه نمي‌‌كنند و خيلي راحت از كنار آن مي‌گذرند. يبوست مي‌تواند مبدأ و منشأ بسياري از اختلالات و مشكلات بعدي در ناحيه‌ي مقعد باشد.
علائم و نشانه‌هاي يبوست
مهمترين علائم يبوست عبارتند از :
- درد پايين شكم
- زور زدن حين اجابت مزاج
- كاهش تعداد دفعات دفع مدفوع
- مدفوع سفت و سخت يا در قطعات كوچك و گلوله‌اي
- خونريزي از مقعد
- حس تخليه ناقص پس از اجابت مزاج
- نفخ شكم
- اسهال گاه به گاهي به علت انسداد روده بزرگ توسط مدفوع سخت
علت ايجاد يبوست
از لحاظ تئوري يبوست در اثر كاهش حركات روده ايجاد مي شود. يبوست مي‌تواند ناشي از دلايل مختلفي ايجاد شود. رژيم غذايي كم فيبر و عادات تغذيه‌اي و رفتاري غلط و كم‌تحركي شايع‌ترين علت يبوست محسوب مي‌شوند. البته اختلال در حركات روده‌اي يا عملكرد راست‌روده و مقعد ناشي از اختلال در اعصاب دستگاه گوارش يا مصرف برخي داروها نيز در بروز اين مشكل بي‌تأثير نيست. برخي از علل شايع يبوست عبارتند از:
- تغيير در رژيم غذايي يا فعاليت‌هاي معمول روزانه
- مصرف مقدار زيادي از محصولات لبني
- سندرم روده تحريك پذير
- اختلال عصبي مانند بيماري پاركينسون و يا اسكلروز
- مصرف ناكافي آب و فيبر در رژيم غذايي
- استفاده بيش از حد از ملين‌ها
- اختلال هورموني در دوران قاعدگي و بارداري (سطح بالايي از هورمون استروژن و پروژسترون در دوران قاعدگي و بارداري ممكن است منجر به يبوست شود. يك مورد از هر پنج زن باردار دچار يبوست بارداري مي‌شود.)
- اختلال عصبي و عضلاني در دستگاه گوارش (بسياري از بيماري‌ها مانند ديابت، اسكلرودرمي، انسداد كاذب روده، بيماري هيرشپرونگ و سرطان يا تنگي روده بزرگ مي توانند عملكرد عضلات و اعصاب روده بزرگ را دچار اختلال كنند.)
- بيماري‌هاي سيستم عصبي مركزي (برخي از بيماري‌هاي مغز و نخاع از جمله بيماري پاركينسون، ام اس و آسيب هاي نخاعي ممكن است منجر به يبوست شود.)
- مقاومت در برابر احساس دفع مدفوع (تعدادي از بيماران مبتلا به هموروئيد يا شقاق به علت فرار از درد هنگام اجابت مزاج آن را به تأخير مي‌اندازند.)
- فشار رواني و استرس
- مصرف داروهاي ضد درد (مانند كدئين و اكسي كدون)، داروهاي ضد افسردگي (مانند آمي‌تريپتيلين و ايمي پرامين) و داروهاي ضد تشنج (مانند فني‌توئين و كاربامازپين)
- مكمل‌هاي حاوي آهن
- مصرف مسدود كننده كانال كلسيم مانند ديلتيازم و فديپين
- سرطان روده بزرگ
چگونگي تشخيص يبوست
يبوست مي‌تواند علامتي از يك بيماري گوارشي ديگر در فرد باشد. تشخيص نوع يبوست از نظر حاد (شروع اخير) يا مزمن (بيش از دو هفته) بودن در تعيين يبوست بسيار مهم است. يبوست مزمن به علت وجود يك بيماري جدي با علت زمينه‌اي (براي مثال، تومورهاي روده بزرگ) نياز به ارزيابي فوري دارد. يبوست حاد در صورت كه با نشانه‌هاي نگران‌كننده مانند خونريزي مقعدي، درد شديد شكمي و گرفتگي عضلات، تهوع و استفراغ و از دست دادن غير ارادي وزن و …. همراه باشد، نياز به بررسي خواهد داشت.
پزشك ابتدا با بررسي علايم بيمار شدت بيماري را بررسي مي‌كند و بر اساس آن اقدام به درمان يا تصميم به تست‌هاي تشخيصي ديگر مي‌گيرد. اطلاعات دقيق از سوابق ساير بيماري‌ها، مصرف داروها و ديگر نشانه‌ها مي‌تواند به تشخيص سريع‌تر علت يبوست كمك كند. براي مثال، اگر اجابت مزاج دردناك باشد احتمالاً مشكلي در دريچه و خروجي مقعد وجود دارد. اگر مدفوع كم حجم باشد، مي‌تواند از فقدان فيبر در رژيم غذايي ناشي شود. اگر بيمار مجبور است مدفوع را با زور و فشار زيادي دفع كند، ممكن است اختلالي در عملكرد عضلات كف لگن وجود داشته باشد.
بسياري از آزمون‌هاي تشخيصي مي‌تواند براي ارزيابي يبوست استفاده شود. اغلب بيماران تنها به چند آزمايش اساسي نياز دارند و آزمون‌هاي تخصصي‌تر براي افرادي است كه يبوست شديد داشته و يا مشكل آنها به درمان پاسخ نمي دهد. تست هاي مورد استفاده براي اين افراد بدين شرح است:
معاينه‌ي انگشتي : ممكن است پزشك طي يك معاينه باليني، بيماري عامل يبوست را شناسايي كند. معاينه مقعد با انگشت مي‌تواند به كشف تنگي مقعد كمك كند و همچنين پري مقعد نشان‌دهنده مشكلي در عضلات كف لگن و اطراف مقعد است.
آزمايش خون : با وجود دور از ذهن بودن ولي آزمايش خون در ارزيابي بيماران مبتلا به يبوست مناسب است. در موارد خاص آزمايش خون هورمون تيروئيد (براي تشخيص كم‌كاري تيروئيد) و كلسيم (براي كشف اختلال پاراتيروئيدي) ممكن است مفيد باشد.
ادامه مطلب يبوست در درمان كلينيك